Povijest II. lekcija VII. : Doseljenje Hrvata i organizacija države

Download u PDF formatu

TEORIJE O PODRIJETLU HRVATA

- o podrijetlu i etnogenezi Hrvata postoji više teorije od kojih su tri najzastupljenije

I. Slavenska teorija

 - slavenski jezik

- u srednjovjekovnim izvorima ime Hrvati poistovjećuju se sa Slavenima -> Hrvati pleme slavenskog podrijetla

II. Gotska teorija

- temelji se na vijestima splitskog kroničara Tome Arhiđakona iz XIII. st.

- on tvrdi da su Hrvati pleme gotskog podrijetla koje se nametnulo zatečenim Slavenima

- u vrijeme Tome Arhiđakona naziv „Goti“ se upotrebljava za barbare

 III. Iransko-kavkaska teorija

- temelji se na Tanajskim (donskim) pločama

- na pločama se pojavljuju osobna imena Horouathos, Horoathos (Hrvat) koja pripadaju iranskom kulturnom krugu

- ova imena upućuju na zaključak kako je u to vrijeme u zaleđu Tanaisa (rijeke Don) postojao narod tog imena

ETNOGENEZA

- etnogeneza -> proces nastajanja nekog naroda

- etnogeneza je dugotrajan proces, a na temelju triju teorija možemo rekonstruirati hrvatsku etnogenezu:

I. Hrvati su u početku bili slavensko pleme koje je došlo u kontakt s iranskim nomadskim plemenima i preuzelo neke njihove stečevine

II. Hrvati su u početku bili iransko pleme koje je došlo u dodir sa Slavenima na području današnje Ukrajine i pod njihovim se utjecajem slaveniziralo, ali je Slavenima nametnulo svoje ime

- dolaskom na područje današnje domovine Hrvati dolaze u kontakt s romanskim stanovništvom i tako nastaje hrvatski etnikum (narod)

- snažan utjecaj Bizanta i Franačke kroz pokrštavanje

SEOBE HRVATA

- Avari i Slaveni zajedno u drugoj polovici VI. st. prodiru na područje Bizanta

- 582. g. zauzimaju Sirmium (Srijemska Mitrovica) te to prerasta u trajno slavensko naseljavanje Balkanskog poluotoka pa tako i Hrvatske

- iako bizantski pisci opisuju provale na istočni Balkan, nema sumnje da su se Slaveni naselili i zapadnije -> to nam potvrđuje pismo pape Grgura I. napisano oko 600. g. u kojem spominje Slavene u Istri te upozorava salonitanskog biskupa Maksima na slavensku opasnost

- jedini sačuvani pisani izvor o doseljenju Hrvata je „De administrando imperio“ (O upravljanju carstvom) bizantskog cara Konstantina VII. Porfirogeneta iz X. st.

- car Konstantin VII. Porfirogenet smješta dolazak Hrvata na sam početak VII. st.  u doba vladavine bizantskog cara Heraklija

- pradomovinu Hrvata naziva Bijela Hrvatska, a smješta je u današnju Poljsku oko grada Krakova

- donosi dvije verzije o doseljenju Hrvata, u XXX. i XXXI. poglavlju svojeg djela:

XXX. poglavlje -> Hrvati se u novu domovinu doseljuju pod vodstvom petorice braće (Klukas, Lobelos, Kosences, Muhlo i Hrobatos) i dvije sestre (Tuga i Buga)

  -> kad su došli u Dalmaciju naišli su na Avare s kojima su ratovali dokle god ih nisu   pobili i pokorili

XXXI. poglavlje -> Hrvate poziva bizantski car Heraklije da mu pomognu protjerati Avare što su učinili i otada su tamo trajno naseljeni

DALMACIJA NAKON DOSELJENJA HRVATA

- dolazi do propadanja gradova u unutrašnjosti budući da su bili okruženi novopridošlim Hrvatima te su izgubili vezu s okruženjem te je prekinuta njihova trgovina

- polako nestaje Salona (Solin), Scardona (Skradin), Narona (Vid kod Metkovića) i Epidaurum (Cavtat)

- stanovništvo tih gradova odlazi u gradove na obali i na otoke

- stanovništvo Salone u VII. st. bježi u Dioklecijanovu palaču iz koje će se razviti grad Split

- stanovništvo Epidauruma podiglo novo naselje na mjestu današnjeg Dubrovnika

- gradovi Krk, Osor, Rab, Zadar i Trogir nisu propali jer su mogli komunicirati i trgovati morskim putem

HRVATI U NOVOJ DOMOVINI

- nakon početnog neprijateljstva dolazi do normalizacije odnosa između Hrvata i starosjedilaca

- misija opata Martina među Hrvatima kojeg je poslao papa Ivan IV. (rodom Dalmatinac) kako bi otkupio relikvije kršćanskih mučenika i stradalih za Dioklecijana pa tako i sv. Dujma govori o normalizaciji tih odnosa

- pronalazak bizantskih zlatnika u dalmatinskom zaleđu govori o doticaju gradova na obali s zaleđem

- Hrvati se približavaju obali i postaju vješti pomorci te tako 642. g. kod Siponta u južnoj Italiji napadaju bizantske neprijatelje Langobarde

- Hrvati preuzimaju baštinu razvijenijih Romana, a jedan od najvrednijih baština jest kršćanstvo koje će Hrvati primati doseljavanjem u dalmatinske gradove pod upravom Bizanta u XI. st.

- smirivanje napetosti između dviju zajednica nastoji iskoristiti dalmatinsko svećenstvo

- o tome nas izvještava Toma Arhiđakon u djelu „Historia Salonitana“ (Salonitanska povijest)

- piše o legendarnom splitskom nadbiskupu Ivanu Ravenjaninu koji je stolovao sredinom VII. st. -> zaređuje biskupe, raspoređuje župe i privlači neuke i sirove katoličkom nauku

- pokrštavanje Hrvata bio je višestoljetni proces

- misionari su dolazili i iz Italije, Franačke, ali i iz Bizanta

- hrvatska sklavinija koja je ostala najduže nepokrštena bila je Paganija (pagan = pogan)

- krunski dokaz pokrštavanja Hrvata je Višeslavova krstionica u Ninu iz IX. st.

- materijalni dokazi su i kadionica iz Stare Vrlike i relikvijar s moćima sv. Anselma

- prva faza pokrštavanja odnosi se na prihvaćenje vjere od vladajuće elite, a druga faza njeno postupno širenje na čitavu zajednicu

- ulazak Hrvata među kršćanske narode bio je veliki događaj jer se s njime širila pismenost, kultura i obrazovanje

- nove kršćanske države su bile priznate od starih kršćanskih država u Europi te se tako poboljšavaju međudržavni odnosi

Povijest II. lekcija VI. : Sveto Rimsko Carstvo Njemačkog Naroda

Download u PDF formatu

KARLOVI NASLJEDNICI I UGOVOR U VERDUNU 843.

- franačko prijestolje je od svog oca Ludovika Pobožnog trebao naslijediti njegov najstariji sin Lotar

- ipak još za Ludovikova života dolazi do sukoba njegovih sinova zbog prava na prijestolje

- sukobi doveli do podjele Carstva Ugovorom u Verdunu 843. g.

- jedinstvena Franačka tako je podijeljena na 3 dijela:

Zapadna Franačka -> Karlo Ćelavi
Istočna Franačka -> Ludovik Njemački
Lotarova država -> Lotar

- napuštena ideja o jedinstvenom carstvu na zapadu Europe

- sukobi braće nisu prestali ni nakon podjele carstva, a ni za njihovih nasljednika

- dolazi do političke anarhije (bezvlađa) na europskom zapadu tako da zapadna Europa slabi

- Crkva pokušala amortizirati uvođenjem institucije (pravila) „Božjeg mira“ -> nastoji smanjiti sukobe na najmanju moguću mjeru

- još će se samo jednom obnoviti carstvo Karla Velikog i to od 885. do 887. g. pod vlašću zapadnofranačkog vladara Karla Debelog

SARACENI, NORMANI, MAĐARI

- ovu situaciju koriste Saraceni (Arapi), Normani i Mađari pljačkaškim naletima u IX. i X. st.

- Saraceni napadaju Europu u IX. i X. st. na području Pirineja i južne Italije

- borba sa Saracenima u južnoj Italiji traje od IX. do XII. st. kada su ih odande istisnuli Normani

- Saraceni napadaju i osvajaju Pirinejski poluotok u VIII. st. gdje osnivaju Kordobski kalifat

- borbe sa Saracenima na Pirinejima traje sve do 1492. g. -> pad zadnje islamske države Granade

- Normani („ljudi sa sjevera“) dolaze sa područja Skandinavije i kreću se prema istoku (Varjazi) i zapadu (Vikinzi)

- normanske provale nenadano otpočele oko 800. g. -> cilj napada bile zapadne obale Francuske, obale Engleske i Sredozemlje

- na području Europe Normani osnivaju dvije političko-teritorijalne jedinice:

I. oko ušća rijeke Siene u Francuskoj 911. g. -> vojvodina Normandija, na čelu je bio vojvoda Rolon

II. u južnoj Italiji nakon pobjede nad Saracenima 1130. g. -> Sicilijansko Kraljevstvo

- Mađari su treći azijski narod koji dolazi u Panonsku nizinu i to 890. g. pod vodstvom kneza Arpada

- prekidaju izravan teritorijalan dodir Zapadnih i Južnih Slavena te zaustavljaju njemačku kolonizaciju moravsko-panonskog područja

- njihove provale u zapadnu Europu prestaju 955. g. kada ih njemački car Oton I. poražava u bici na Leškom polju u blizini današnjeg grada Augsburga (Njemačka)

- od tog poraza se pacificiraju, prelaze na sjedilački način života i utemeljuju svoju državu kojoj je na čelu bio kralj

- prvi kralj bio je Stjepan I. Sveti Arpadović (997. - 1038.) i u njegovo vrijeme Mađari prihvaćaju kršćanstvo

- kristijanizacija Srednjeg vijeka obrnuta je s obzirom na kristijanizaciju Antike iz razloga što su u Srednjem vijeku kršćanstvo prvo prihvaćali najviši društveni slojevi, a zatim i niži, dok su u Antici upravo najniži društveni slojevi prvi prihvaćali kršćanstvo

SVETO RIMSKO CARSTVO NJEMAČKOG NARODA (962. - 1806.)

- Ludovik Njemački dobio Istočnu Franačku i ona postaje jezgra novog Carstva

- u početku kraljevina koja nije bila čvrsto politički ujedinjena jer pored kralja postoje vojvode i knezovi koji mu nisu vjerni

- Oton I. iz Saske dinastije slama otpor svojih vazala, poražava Mađare i u svojoj se vlasti oslanja na Crkvene moćnike (državno-crkveni sustav)

- primjećuje da je kler mnogo lojalniji od vazala jer su u biti vjerniji kršćanstvu i nemaju svoju obitelj te se mogu posvetiti Bogu i službi

- dolazi do problema u Papinskoj državi između pape i gradskog plemstva -> Oton I. podržava papu

- pape željeli obnovu carstva jer je car papin zaštitnik i označuje red u Europi

- zbog pomoći Otona I. papa ga 962. g. okrunjuje za cara Svetog Rimskog Carstva Njemačkog Naroda

- 962. g. nastaje spomenuto carstvo i carska titula prelazi u ruke njemačkim vladarima -> Prvi Reich

- Oton I. iste godine objavljuje Otonove povlastice prema kojima papinstvu potvrđuje darovanja karolinških careva, definirajući pritom svoje prvenstvo nad Papinskom Državom

- papa podređen caru i prije uvođenja u službu mora prisegnuti na lojalnost -> car je gospodar Crkve

- od Otona I. počinje borba između Crkve i države iz dvaju razloga:

I. tko ima veću vlast?

II. nastojanje Crkve da se istrgne iz svjetovne vlasti

OTONSKA RENESANSA

- otonska renesansa -> prema imenu Oton, koje su nosila prva tri cara otonske dinastije to je ime za ovo umjetničko razdoblje

- ženidbom Otona II. i bizantske princeze Teofano dolazi do spajanja bizantskih i karolinških tradicija

- iluminacije su ukrašavale rukopise koji su nastajali u samostanskim skriptorijima (pisarnicama)

- jedan od najznačajnijih skriptorija bio je samostan na otoku Reichenau u Bodenskom jezeru

- slobodnije plastično prikazivanje u umjetnosti, po prvi puta u drvu izrezbareno monumentalno raspelo kao što je Geroov križ iz katedrale u Kölnu

- prikaz Majke Božje s djetetom u krilu -> Madone u Essenu i Paderbornu

- prvi puta od Karla Velikog nalazimo monumentalne brončane spomenike -> brončana vrata u Hildesheimu i Mainzu

- za razliku od umjetnosti, graditeljstvo ostaje vjerno karolinškoj tradiciji

- dolazi do procvata književnosti koja je u velikoj mjeri vezana uz rimsko-antičku tradiciju te su djela pisana latinskim jezikom

KLINIJEVSKA REFORMA

- ideja crkvene reforme rađa se u samostanu Cluny, u francuskoj pokrajini Burgundiji

- samostan je 910. g. osnovao Vilim, vojvoda od Akvitanije, koji ga oslobađa izravne svjetovne i biskupske vlasti i podređuje ga izravno papi

- Crkvu onog vremena opterećivala laička investitura = imenovanje i postavljanje crkvenih službenika od strane osoba koji nisu dio hijerarhijske Crkve, odnosno nisu kler već su laici (vladari, feudalci)

- taj sam čin uvođenja svećenika u službu naziva se investitura

- često nekompetentne osobe imale visoke funkcije te nisu živjeli u celibatu -> nikolaitizam

- mnogi su kupovali status opada i biskupa -> simonija (prema Simonu Magu koji je htio kupiti apostolsko mjesto)

- crkveni službenici bili ovisni o onima koji su ih postavili

- Crkva se našla upletena u feudalne mreže

- upravo sloboda samostanskog života u Clunyju, obrazovanost klera i posvećenost službi daje tom samostanu primat u reformi Crkve

- u tom se samostanu razvija i gregorijansko pjevanje

- Cluny je bio benediktinski samostan -> sv. Benedikt osniva redovništvo u Italiji u VI. st. s geslom „Ora et labora“ te je jedan od zaštitnika Europe jer je osnivač redovništva na zapadu

- klinijevci su protiv simonije i nikolaitizma te protiv uplitanja svjetovne vlastu u život Crkve -> traže dokidanje laičke investiture

- u Clunyju zaživjela institucija „Božjeg mira“, a njihova reforma se širi diljem Zapada i zahvaća cijelu Crkvu

- 1059. g. na crkvenom saboru u crkvi sv. Ivana Lateranskog u Rimu odlučeno da papu ubuduće ne imenuje car, nego zbor kardinala (visoki dostojanstvenici Katoličke crkve)

- započinje spor oko laičke investiture jer je se vladari nisu htjeli odreći zbog moći koju im je pružala

- postavlja se pitanje: „tko ima veću moć, papa ili car?“

- 1073. g. papa je postao jedan od redovnika iz Clunyja, opat Hildebrand -> papa Grgur VII.

- upravo po tome papi je gregorijansko pjevanje dobilo ime

- u spisu „Dictatus papae“  govori kako je duša iznad tijela pa je i Crkva iznad države, a posebice naglašava božansko podrijetlo Crkve i njenu nepogrešivost kao i pravo pape da postavlja svjetovne vladare

- car Henrik IV. iz Salijske kuće ne prihvaća papin spis te Grguru VII. osporava pravo na položaj pape

- car Henrik IV. je zatim ekskomuniciran (izopćen) iz Crkve pa mu tako podanici nisu bili dužni lojalnost, a njemački velikaši iskorištavaju ovakav razvoj događaja da se oslobode središnje vlasti

- zbog navedenog on se ispričava papi u Canossi te dobiva oprost

- nakon oprosta vratio se i vladao ne obazirući se na papu pa tako i dalje traje sukob

- tek 1122. g. sukob završava Wormskim konkordatom između cara Henrika V. i pape Kalista II. kojim je uvedena dvostruka investitura

 - dvostruka investitura -> crkvene osobe birali drugi redovnici i oni su ih uvodili u službu predajom štapa i prstenom, a feudalci su uvodili tu imenovanu crkvenu osobu u zemaljski posjed odnosno feud dajući mu žezlo

- ovaj sukob je privremeno smiren, ali je s nešto manjim intenzitetom bio prisutan tijekom cijelog srednjeg vijeka

Povijest II. lekcija V. : Zapadni i Istočni Slaveni u ranom Srednjem vijeku

Download u PDF formatu

PODRIJETLO I RAZMJEŠTAJ SLAVENA

- slavenska pradomovina nalazila se između: rijeke Labe na zapadu i rijeke Dnjestar na istoku

Baltičkog mora na sjeveru i gorja Karpata na jugu

- dio Slavena ostaje na tom području i tijekom Velike seobe naroda

- dio njih odlazi na: 1. zapad -> Zapadni Slaveni (Česi, Poljaci, Moravci, Slovaci)

 2. jug (preko Dunava i Alpa) -> Južni Slaveni (Hrvati, Srbi, Slovenci)

 3. istok -> Istočni Slaveni (Rusi, Bjelorusi, Ukrajinci)

VELIKOMORAVSKA KNEŽEVINA

- od VII. st. pod vlašću Franačke

- Slaveni se prevođeni knezom Mojmirom početkom IX. st. (nakon smrti Karla Velikog) osamostaljuju te stvaraju Velikomoravsku kneževinu -> istočnofranačko vrhovništvo

- sjedište Velikomoravske kneževine bilo je u Velehradu na rijeci Moravi

- knez Rastislav želi smanjiti germanizaciju koju su širili franački misionari te se obraća bizantskom caru

- bizantski car šalje braću Konstantina i Metoda -> prevode liturgijske knjige na slavenski jezik, a Konstantin sastavlja i slavensko pismo glagoljicu

- nakon tri godine djelovanja Konstantin odlazi u Rim i stupa u grčki samostan i uzima redovničko ime Ćiril gdje umire 869. g.

- Metod nastavlja djelovanje te ga franački misionari optužuju za krivovjerje jer su organizirali braća organizirala liturgiju na narodnom jeziku

- papa Ivan VIII. priznaje dvojakost bogoslužja u Moravskoj i odobrava misiju

- Metoda se vraća u Velikomoravsku kneževinu gdje je postao panonski biskup

- papa Stjepan V. koji nakon Metodove smrti zabranjuje liturgiju na slavenskom jeziku u Velikomoravskoj kneževini

- njegovi se učenici nakon toga sklanjaju u druge zemlje i odlaze na jug (Bugarska, Makedonija, Hrvatska)

- Franci svrgavaju neposlušnog Rastislava i na prijestolje dovode njegovog nećaka Svjatopluka koji ponovno priznaje vrhovništvo Istočnih Franaka

- nakon njegove smrti Moravska slabi zbog prijestolnih borbi te  je u X. st. osvajaju Mađari

POLJSKA

- početkom IX. st. Poljaci su bili podijeljeni na veći broj plemena i kneževina

- najznačajnija je bila kneževina Velika Poljska sa središtem u Gnieznu

- Velikom Poljskom je vladala dinastija Pjastovića

- Velika Poljska je služila kao jezgra okupljanja drugih poljskih kneževina -> Mješko I. Pjastović započinje proces ujedinjenja poljskih zemalja

- Poljaci prihvaćaju kršćanstvo kao važan element europskog identiteta -> 968. g. prva poljska biskupija u Poznanu

- njegov sin Boleslav I. Hrabri (995. - 1025.) je najznačajniji vladar poljske ranosrednjovjekovne povijesti

- kao knez Velike Poljske proširio je granice države  te se 1025. g. okrunio za kralja Poljske

- nakon njegove smrti Poljska je izgubila dijelove teritorija zbog prijestolnih borbi i jakih susjeda (Sveto Rimsko Carstvo Njemačkog Naroda i Kijevska Rusija)

- poljski kraljevi priznaju njemačko vrhovništvo te se u XII. st. Poljska se raspada na manje dijelove

ČEŠKA

- dva plemena vode ujedinjene čeških plemena:

I. pleme Čeha kojim vladaju Pšemislovići -> šire svoju vlast na druga češka plemena

II. pleme Hrvata na čelu s knezom Slavnikom -> okuplja drugi dio čeških plemena

- između plemena Čeha i Hrvata dolazi do sukoba -> krajem X. st. pobjeđuju Česi i likvidiraju sve Slavnikove potomke

- praški biskup Vojtjeh Adalbert bio je sin kneza Slavnika te je bio prognan

- bježi kod poganskih Prusa koja pokušava pokrstiti te umire mučeničkom smrću -> prvi poljski svetac

- Pšemislovići se nastoje osloboditi njemačkog političkog i crkvenog utjecaja -> trajna nestabilnost zbog izmjenjivanja razdoblja neovisnosti s razdobljem vazalne podložnosti Njemačkoj

RUSIJA

- ime Rus prvi put spominje gotski povjesničar Jordanes u VI. st. -> izraz za savez ruskih plemena oko grada Kijeva

- područje Kijevske Rusije je povijesna jezgra ruske države i prvi centar ujedinjenja

- drugo važno područje bilo je na sjeveru oko grada Novgoroda -> 870. g. osvojen od strane Varjaga (Vikinga)

- varjaški vođa Rjurik proglašava se vojnim zapovjednikom grada -> Novgorod je drugi centar ujedinjenja

- uskoro Varjazi osvajaju Kijev koji postaje glavni grad njihove države -> pod njihovom vlašću ujedinjeno sjeverno i južno rusko područje

- Rusi dolaze u kontakt sa naprednijim Bizantom -> snažan utjecaj bizantske tradicije -> kršćanstvo dolazi iz Bizantskog Carstva

- knez Vladimir Sveti (978. - 1015.) uspostavlja političko i vjersko jedinstvo -> vrhunac ruske ranosrednjovjekovne povijesti

- knez Vladimir Sveti zbog svojih zasluga u širenju vjere stekao je nadimak „Jednak Apostolu“

- zbog unutarnjih borbi za vlast Kijevska Rusija se raspada u XII. st. na manje dijelove

Povijest II. lekcija IV. : Franačka u doba Karolinga

Download u PDF formatu

NASTANAK PAPINSKE DRŽAVE

- Langobardi 568. g. naseljavaju dijelove Apeninskog poluotoka

- vrhunac tih napada se dogodio 751. g. kada su zauzeli Ravenski egzarhat

- papa se za pomoć obraća Pipinu Malom -> Franci sa velikog dijela poluotoka protjeruju Langobarde

- 756. g. Pipin Mali je to područje darovao papi na upravi -> Papinska država

- ovaj čin označava početak kraja bizantskog utjecaja na Zapadu, primat preuzima Franačka

OSVAJANJE KARLA VELIKOG (768. - 814.)

- pomaže papi u borbi protiv Langobarda te zauzima dijelove njihovog teritorija

- zbog navedenog 774. g. uzima titulu  „kralj Franaka i Langobarda i rimski patricij“

- poražava Sase na sjeveroistoku i raseljava ih diljem države

- pokorava Bavarsku i Karantanju

- ruši Avarski kaganat u Panonskoj nizini

- prvi pokušaj osvajanja Pirinejskog poluotoka neuspješan jer je vojska stradala u zasjedi u klancu Roncesvallesu 778. g. koju su priredili Baski

- tom prigodom poginuo markgrof Roland i nastala „Pjesma o Rolandu“

- ipak naposljetku proširio granice na područje današnje Španjolske (Španjolska marka)

KRUNJENJE ZA CARA I USTROJ FRANAČKE DRŽAVE

- pod svojom vlašću imao najveći dio teritorija nekadašnjeg ZRC-a

- ovi uspjesi priskrbili mu titulu Veliki i omogućili da postane car (nova titula: imperator i august)

- papa Leon III. na Božić 800. g. kruni Karla Velikog za cara -> nasljednik rimskih careva na Zapadu

-u to vrijeme je, zanimljivo, prijestolje u Bizantu bilo upražnjeno

- Bizantinci ne prihvaćaju Karla kao cara jer je car samo u Carigradu

- dolazi do neuspješnog Karlovog pokušaja da postane bizantski car ženidbom s njihovom princezom Irenom

- zbog toga dolazi do šestogodišnjeg bizantsko-franačkog rata (806. - 812.)

- završava mirom u Aachenu 812. g. -> Bizant poražen, priznaju Karlu carsku titulu, granica dva carstva išla našim zemljama

- Franačka podijeljena na grofovije (oko 200), a one u rubnim krajevima zvale su se marke i imale veći stupanj samostalnosti, a neka područja poput hrvatskih sklavinija imala su autonomiju

- Karla Velika nasljeđuje njegov sin Ludovik Pobožni

- Ludovik daje Crkvi veću slobodu i dobiva nadimak Pobožni

Povijest II. lekcija III. : Islam i arapsko-islamska osvajanja (VII. - XI. st.)

Download u PDF formatu

PREDISLAMSKO DOBA

- Arapi su autohtoni narod Arapskog poluotoka, žive u razjedinjenim plemenima te su politeisti

- Arapski poluotok se nalazi između Egipta i Indije što mu daje izvrstan prometno-geografski položaj

- bizantska trgovina zbog sukoba Perzijanaca i Bizantinaca skrenuta prema Arapskom poluotoku

- glavno trgovačko središte bila je Meka, a glavno politeističko božanstvo Alah

- Meka je bila i hodočasničko središte -> u njoj se nalazio predmet štovanja i povezivanja svih Arapa, veliki crni kamen Kaaba

MUHAMED I ISLAM

- Muhamed je bio trgovac iz Meke

- imao je težak život u mladosti te je kasnije bio izuzetno socijalno osjetljiv

- pod utjecajem judaizma i kršćanstva te ukazanja počeo propovijedati vjeru u jednog boga Alaha

- nova vjera nazvana islam (arap. predanost jednom Bogu), a vjernici muslimani (arap. oni koji se klanjaju Bogu)

- 5 stupova na kojima počiva islam:

1. svjedočenje vjere

2. molitva (5 puta na dan, licem okrenutim prema Meki)

3. post (u mjesecu Ramazanu)

4. hodočašće (hadž; barem jednom u životu hodočastiti u Meku)

5. milostinja

- sveta knjiga naziva se Kuran i nastao je sredinom VII. st.

- u Meki nije prihvaćen Muhamedov nauk te 16. srpnja 622. g. odlazi u Jatrib kasnije zvan Medina (arap. Prorokov grad)

- taj prijelaz iz Meke u Medinu nazivamo hidžra i od tada počinje muslimanska era

- 630. g. Muhamedu se predaje Meka

- Muhamed postao duhovni i politički vođa muslimanske zajednice (ume)

- prorok Muhamed umro 632. g.

- nasljednika je izabrala muslimanska zajednica i to je bio Abu Bekar, Muhamedov tast -> 1. kalif

ARAPSKO-ISLAMSKA OSVAJANJA DO SREDINE VIII. ST.

- islam je pospješio ujedinjenje Arapa

- do sredine VII. st. osvojeni: Arapski poluotok, Sirija, Palestina, Mezopotamija i istočni dio sjeverne Afrike

- do sredine VIII. st. osvojeni: zapad sjeverne Afrike, Pirinejski poluotok, Perzija i Armenija

- do sredine IX. st. Arapi stigli do rijeke Ind

- Kuran ove pohode naziva džihad (sveti rat)

OMEJADI (661. - 750.)

- 4. kalif po redu bio je Ali -> Muhamedov nećak i zet, pogiba u sukobima za vlast

- podjela na: šijite -> smatraju da vlast pripada Alijevim potomcima

sunite -> smatraju da vlast pripada ljudima koje izabere zajednica

- suniti prihvaćaju i Kuran i sune (tradicija, vjerska učenja prvih 4 kalifa), dok šijiti prihvaćaju samo Kuran

- Muavija -> upravitelj Sirije 661. g. preuzima vlast i osniva dinastiju Omejada

- Omejadski ili Damaski kalifat -> centar Damask

- 711. g. osvajaju Pirinejski poluotok, ali 732. g. zaustavljeni u prodoru na zapadu  u bici kod Poitiersa

- 717./718. opsjedaju Carigrad, ali bezuspješno -> zaustavljeni na istoku Europe

- budući da su zaustavljeni u svome prodoru prema Europi na zapadu i istoku, Europa se nikad nije islamizirala

ABASIDI (750. - 1058.)

- islamizirani Perzijanci nezadovoljni Arapskom premoći te dižu ustanak pod vodstvom Abul-Abbasa te ruše Omejade i osnivaju dinastiju Abasida

- daje pobiti sve članove Omejada te dobiva naziva Al-Saffah (Krvolok), ali ipak Omejad Abd al-Rahman I. preživljava

- 756. g. preotima vlast na Pirinejskom poluotoku i tamo stvorio emirat -> Kordobski kalifat

- smatrajući se potomcima Prorokove obitelji Abasidi su shvaćali svoju vrhovnu vlast kao svjetovnu i duhovnu -> teokracija

- Harun al-Rašid (iz VIII. u IX. st.) sagradio Bagdad

- sjedište države prebačeno u Bagdad -> Bagdadski kalifat

- jake separatističke snage -> dolazi do raspada jedinstvene države

- titula kalifa imala je od sredine XI. st. samo vjersku ulogu

UTJECAJ ARABOISLAMA NA EUROPSKU KULTURU

- na nekadašnjim bizantskim područjima Arapi su se susreli sa antičkom kulturom

- u 9. st. Al-Mamun u Bagdadu osnovao Akademiju

- znanosti: matematika -> algebra (arap. algebr), arapski brojevi, u Europi prihvaćeni od XII. st.

astronomija

geografija -> Al-Horezmi („Slika svijeta“) te Al-Idrisi

 medicina -> Al-Razi napisao medicinsku enciklopediju

filozofija, književnost („Priče iz 1001 noći“)

- upoznaju Europljane sa novim poljoprivrednim kulturama i izumima Dalekog istoka

- likovna umjetnost -> nema prikazivanja slika, već samo arabaske

- arabeske -> dekorativni elementi od geometrijskih linija i stiliziranih biljnih motiva

- džamija (vjerska građevina) -> kupola (simbol neba) i minaret (vitki toranj; poziv na molitvu)

HRVATI I ARABOISLAM

- prvi spomen Hrvata iz islamskog svijeta kod Muslima al-Djarmija (IX. st.)

- Al-Idrisi (XII. st.) daje detaljan opis Hrvatske (G.rwasiah) -> od Bakra (B.q.ri.) do Dubrovnika (Raghus)

- Abd al-Rahman III. -> kordobski kalif koji surađuje s kraljem Gibelinom (možda Mihajlo Krešimir II.) koji je Slaven (al-Saklab)

- neki od robova za ovog vremena se zvali al-Khurwatin

- jedan od potomaka tih robova imenom Al-Mujahid početkom XI. st. osnovao svoju dinastiju

- vojskovođa Djawhar potječe iz naših zemalja, utemeljio u Egiptu novu prijestolnicu Al-Qahira (Kairo)

Povijest II. lekcija II. : Bizantsko Carstvo do sredine XI. stoljeća

Download u PDF formatu

OSNUTAK BIZANTA

- na mjestu grčke kolonija Bizantiona car Konstantin I. dao je 330. g. podići Konstantinopol (Carigrad)

- 395. g. Carigrad postaje glavni grad Istočnog Rimskog Carstva

- rano-bizantsko doba obilježeno rimskim tradicijama -> Romeji su stanovnici, centralistička država sa snažnom administracijom, pravni poredak, latinski jezik

- prisutna ideja o protezanju države na zapad

- s vremenom napuštene rimske tradicije i okreće se grčkim -> helenizacija Carstva

- grčki jezik potiskuje latinski, poseban kulturni razvoj

- s carem Heraklijem (610. - 641.) nastupilo pravo bizantsko doba

- Istočno Carstvo postoji još skoro 1000. g. nakon propasti Zapadnog Rimskog Carstva pod imenom Bizantsko Carstvo

JUSTINIJAN I. (526. - 565.)

- car podrijetlom Ilir

- započinje rekonkvistu (ponovno vraćanje teritorija pod neku vlast) i za to zadužuje vojskovođe Narzesa i Belizara

- Romeji osvojili Alano-Vandalsko kraljevstvo, Ostrogotsko kraljevstvo i južne dijelove Vizigotskog kraljevstva

-gospodarski uspon Bizanta zbog toga što je posrednik Istoka i Zapada i zbog proizvodnje svile

- Justinijan I. je bio i zakonodavac -> Corpus iuris civilis ili Justinijanov kodeks -> sistematizacija rimskog prava od cara Hadrijana

- bio je i mecena -> crkva sv. Sofije u Konstantinopolu -> džamija -> muzej

- na istoku je car bio gospodar Crkve

- carica Teodora je bila Justinijanova žena koja je bitno utjecala na njegove odluke

HERAKLIJE (610. - 641.)

- Langobardi u drugoj polovici 6. st. preotimaju Bizantincima Apeninski poluotok

- prema Langobardima ime dobila provincija Lombardija

- Bizantu ostaju još samo neka područja: Ravenski egzarhat, Rimski dukat i južna Italija sa Sicilijom

- Bizant tada napadaju Avari (azijski nomadi) sa područja jugoistočne Europe, a s istoka Perzijanci

- Heraklije jača obranu carstva i osniva vojno-upravne okruge teme, a na čelu stratezi kojima je dana vojna i civilna vlast

- seljaci na tom području dobivali od države zemlju, a za uzvrat vrše vojnu službu pa se nazivaju stratioti

- u IX. st. biti će osnovana tema Dalmacija na istočnoj Jadranskoj obali

- Heraklije uspješno ratuje na istoku te vraća područja koja su zauzeli Perzijanci

- 626. g. Avari i Slaveni opsjedali Carigrad, pomažu im i Perzijanci, ali bezuspješno

- Carigrad je bio izvrsno utvrđen, jer je u V. st. Teodozije II. izgradio trostruke zidine pod imenom Teodozijeve zidine

- na ulazu u zaljev Zlatni rog nalazio se lanac koji je spriječio ulazak neprijateljske mornarice

- helenizacija Carstva - car dobiva naziv basileus

IKONOKLAZAM

- ikone su svete slike karakteristične za Istočnu Crkvu

- 730. g. car Lav III. zabranio je štovanje ikona i naredio njihovo razbijanje i uništavanje

- problem: klanjanje predmetu ili Kristu, Bogorodici i svecima ?

- započele ikonoklastičke borbe između pobornika razbijanja ikona (ikonoklasti) i štovanja ikona (ikonoduli)

- zapadni dijelovi carstva predvođeni papom su podržali štovanje ikona -> prvi ozbiljniji sukob pape i Carigrada

- na koncu, u IX. st. prevladala ikonodulska struja

CRKVENI RASKOL

- u tijeku prvog tisućljeća stvorile se velike razlike između Crkve na Istoku i Crkve na Zapadu

- Crkva na Zapadu je samostalnija u odnosu na svjetovnu vlast, svećenici žive u celibatu i ne nosi bradu, Zapadna Crkva ispovijeda da je Duh sveti izašao od Oca i Sina (Filioque) i blaguje se beskvasni kruh

- Crkva na Istoku je sputanija državnom vlašću (car u Carigradu), svećenici se mogu ženiti i nose brade, Istočna Crkva ispovijeda da je Duh Sveti izašao od Oca, blaguje se kvasni kruh

- konkurencija Rima i Carigrada, odnosno njihovih biskupa: pape i patrijarha

- 1054. raskol u Crkvi -> kardinal Humbert (izaslanik pape Leona IX.) i patrijarh Mihajlo Kerularije jedan drugog izopćili iz Crkve, što je shvaćeno kao izopćenje jedne Crkve iz druge

- papa Leon IX. u međuvremenu umro, Humbert radio bez legitimiteta

- Kršćanska Crkva se podijelila na Zapadnu ili Katoličku (latinski jezik, na čelu papa) i Istočnu ili Pravoslavnu (grčki jezik, na čelu patrijarh) -> granica tih Crkvi je granica Zapadnog i Istočnog Rimskog Carstva

CARSTVO U DOBA MAKEDONSKE DINASTIJE

- Bazilije I. dolazi na vlast 867. g. i osnivač je makedonske dinastije u Bizantu

- uspješno ratuje s Arapima i ima nadzor nad jugoistočnom Europom

- nasljeđuje ga sin Lav VI. Mudri -> autor Bazilika, točnije carskih zakona

- kraljem IX. i početkom X. st. uzdiže se Bugarska -> knez Simon se 919. g. proglašava carem, ali to je kratkog vijeka

- u VII. st. između Dunava i planine Balkan dolaze Bugari -> turanskog podrijetla, nomadi i stočari

- Bugari pokorili Slavene na koje su naišli, ali Slaveni su kulturno dominantniji i događa se proces slavenizacije -> Bugari tako postaju južni Slaveni

- Bazilije II. (976. - 1025.) - borba za vlast

- na području Makedonije i Bugarske ustanak protiv Bizanta -> na čelu ustanika Samuilo te se proglasio carem (Makedonsko-Bugarsko carstvo)

- poraz ustanika podno makedonske planine Belasice 1014. g.

- Bazilije II. dao oslijepiti ustanike, a svakom stotom ostavljeno jedno oko i od tog prizora Samuilo dobiva srčani udar i umire

- Bazilije II. dobiva naziv Bugaroubojica -> najveći teritorij Carstva u pravom bizantskom dobu

Povijest II. lekcija I. : Velika seoba naroda i osnivanje Franačke

Download u PDF Formatu

VELIKA SEOBA NARODA

- traje od IV. do VII. st.

- odnosi se na kretanje germanskih i slavenskih plemena

- 375. g. kroz „Vrata naroda“ (između Urala i Kaspijskog jezera) prošli Huni

- Huni su nomadski, ratnički i stočarski narod iz Azije

- došli su i do obala Crnog mora i tamo susreću prvi narod -> Ostrogote (Istočne Gote)

- nakon što su porazili Istočne Gote krenuli su na Vizigote (Zapadne Gote), ali su oni pred njima pobjegli preko limesa u Rimsko Carstvo

- Vizigoti dobili status federata (saveznika) uz obvezu da spriječe prodore Huna -> to im dopustio car Valens 378. g.

- Vizigoti dižu ustanak 378. g. i u bici kod Hadrijanopolisa (današnja Turska) ubijaju Valensa

- naseljavaju se diljem Balkanskog poluotoka i prihvaćaju arijanstvo (kršćansko krivovjerje)

- arijanstvo nastalo od Arija, koji je djelovao u Aleksandriji, tvrdio da Krist nije Bog, već najsavršenije biće od svih koje je živjelo na Zemlji

- pod svojim vođom Alarikom Vizigoti haraju Grčkom, 410. g. dolaze na Apeninski poluotok i pljačkaju Rim, prolaze kroz Galiju i u Hispaniji osnivaju svoju državu, a glavni grad bio je Toledo

- Huni se utaborili u Panonskoj nizini i odatle idu daleko na zapad u pljačkaške pohode

- Huni su zaustavljeni 451. g. u bici na Katalaunskim poljanama (poljima) u Galiji gdje su ih porazili Rimljani zajedno sa nekim germanskim plemenima

- kada je Atila Bič Božji umro 453. g. njihova se država raspala i vraćaju se u Aziju

- Vandali su Germani koji su živjeli između Dunava i Dnjestra te oni preko Galije i Hispanije dolaze u Sjevernu Afriku i osnivaju Alano-Vandalsko kraljevstvo

- preko Sredozemlja odlaze u česte pljačkaške pohode, a 455. g. su razorili i opljačkali Rim pa je onda u spomen na taj čin barbarstva ostao naziv vandalizam

- Angli i Sasi živjeli na poluotoku Jylland

- u IV. st. prelaze more i dolaze na područje Britanije

- Kelti se povlače u brda kada napuste svoj jezik

- Franci došli na područje Sjeverne Galije i ondje krajem V. st. osnivaju svoju državu

- na područje Galije došli Burgundi, no oni u prvoj polovici VI. st. padaju pod franačku vlast

- Apeninski poluotok bio je jako bogat te je zato bio mnogo puta napadan te je tako Rim slabio

- mnogo barbara je postalo vojnicima (barbarizacija vojske)

- jedan od plaćenika (Odoakar, general u rimskoj vojsci) je 476. g. svrgnuo posljednjeg rimskog vladara Romula Augustula

 - carstvo na zapadu je propalo

- 480. g. Odoakar osvojio Dalmaciju i Panoniju

- Ostrogoti preplavljuju područje Istočnog Rimskog Carstva te postaju saveznici

- Istočno Rimsko Carstvo nagovara Teodorika da napadne Odoakra -> to se događa krajem 5. i početkom 6. st.

- Teodorikova vojska pobjeđuje, a Odoakar se predao, a prijestolnica postaje Ravenna

FRANAČKA U DOBA MEROVINGA (5.-8. ST.)

- u IV. st. Franci dolaze na područje Galije sa prostora sjeverne Njemačke

- od V. st. Francima vladala dinastija Merovinga, a ime dobila prema njenom utemeljitelju Meroveju

-  bore se na Katalaunskim poljima 451. g. na strani Rimljana protiv Huna

- kralj Klodvig (481.-511.) ujedinjuje sva franačka plemena

- pobjeđuje Vizigote kod Vouillesa 507. g. -> širi državu do Pirineja, gura Vizigote

- prihvaća kršćanstvo zbog čega dobiva podršku jake rimsko-galske aristokracije

- pred smrt kraljevstvo podijelio na svoja 4 sina -> način nasljeđivanja koji će dovesti do smanjenja moći vladara

- sve veću važnost u državi imati će majordomi (upravitelji kraljevskog dvora) te u VII. st. vladari bivaju samo figure

- u prvoj polovici VIII. st. važan majordom bio je Karlo Martel

- Karlo Martel organizira obranu od Arapa te ih zaustavlja u bici kod Poitiersa 732. g.

- tajna njegove pobjede leži u jakoj konjici

- Pipin Mali (751.-768.) bio je sin Karla Martela

- posljednji Meroving (Hilderik III.)  je zbačen s vlasti te Pipin Mali postaje okrunjen za kralja od strane pape 751. g.

- Pipin Mali ima podršku pape Zaharija -> povezivanje Crkve s franačkom državom

- zbog feudalnih odnosa Crkva će biti pod snažnim utjecajem države, a crkveni ljudi u državnoj administraciji

POSLJEDICA VELIKE SEOBE NARODA

- propalo ZRC

- na teritoriju ZRC-a nastale nove države od kojih će najznačajnija biti Franačka

- formirali se romanski narodi koji su nastali miješanjem Germana i Rimljana (Talijani, Španjolci, Francuzi, Portugalci)

- gradski način života gotovo je u potpunosti nestao, izuzev uz Sredozemno more

- mnoge vrijednosti u sebi je sačuvala kršćanska crkva koja je onda davala germanskim narodima